Zoals beloofd (maar met enige vertraging): iets over hoe je knutselen kunt gebruiken om te zorgen dat de creativiteit zich ontwikkelt. (En: hoe je de ontwikkeling van de creativiteit onbedoeld in de weg kunt zitten door wat je te knutselen aanbiedt!)

Even per onderdeel: creativiteit, ontwikkelen en knutselen:

Creativiteit

Creativiteit is het vermogen dingen te bedenken die origineel en toepasbaar zijn. Afhankelijk van je insteek kun je zeggen dat alle kinderen creatief zijn, ze bedenken immers de hele dag nieuwe dingen, of dat kinderen per definitie niet creatief kúnnen zijn, ze bedenken immers zelden iets echt origineels omdat ze simpelweg alles nog moeten ontdekken. Voor hen is “lopen” al een geweldig nieuw concept: prachtig om te zien, maar origineel? Ze doen het uiteindelijk bijna allemaal hè! Goed, om niet in definitiediscussies te verzanden: laten we afspreken dat kinderen van nature allemaal wèl creatief zijn, OK? Het zijn voor mij allemaal jonge onderzoekers en kunstenaars in de dop.

Creativiteit ontwikkelen

Je kunt je voorstellen dat wat de kinderen tegenkomen op hun weg naar volwassenheid invloed heeft op hoe creatief ze zijn als ze “groot” zijn. Een deel daarvan is toeval of pech, maar een flink deel kunnen wij, volwassenen, beïnvloeden. Creativiteit speelt bijvoorbeeld een belangrijke rol in het Vrije School-onderwijs of in de aan Reggio Emilia ontleende Sporen-filosofie voor het werken met jonge kinderen. En ook als ouder op opvoeder thuis kun je de ontwikkeling van de creativiteit bewust ondersteunen. (Google op “opvoeden tot creativiteit”. Leuk vond ik dit artikel van Kiind magazine, of lees bijvoorbeeld dit stukje van Sigrid van Iersel.)

Creativiteit en knutselen

Knutselen wordt vaak gezien als creatief en goed voor de creativiteit. Maar dat is niet één op één zo! Het hangt er maar net vanaf wat en hoe er wordt geknutseld, zoals ik al eerder schreef.

Gedrag dat bij creativiteit hoort: vrij associëren, doordenken, je laten beïnvloeden of inspireren, ideeën verzinnen, schetsen en modellen maken (een voorstelling maken van iets), uitproberen, fouten maken, opnieuw beginnen, grenzen verkennen, dingen combineren, ideeën bij elkaar brengen enzovoorts. Het klinkt wat zweverig, maar voor de creativiteit gaat het om de weg, niet om het einddoel. Als er te erg geprobeerd wordt een bepaald doel te bereiken dan is er geen ruimte meer voor creativiteit, en is bovendien de weg een stuk minder leuk! Even concreet: als je lekker zit te tekenen, kijk maar wat er uit komt,heb je het naar je zin en ben je verbaasd wat een leuke dingen je verzint. Ga je echter zitten om het komende uur een tekening te maken van een duif, dan heb je weliswaar een duidelijke focus, maar krijg je de frustraties als het eigenlijk meer een kip wordt erbij. Terwijl een kip toch ook een leuk beest is!

Jamaar, je moet toch ook oefenen en dingen leren? Als je een duif wilt tekenen moet het toch geen kip worden? Klopt. De les hieruit is: er is een verschil tussen vaardigheden aanleren en creativiteit stimuleren! Dat zijn twee heel verschillende dingen. En vaardigheden aanleren is zeker ook belangrijk, en zelfs uiteindelijk fijn voor het toepassen van de creativiteit. (Heb je een prachtig idee bedacht, ben je qua vaardigheden blijven hangen in krassen met krijt, tja, dat wordt een beroerde presentatie…) Maar vaardigheden kun je ook wat meer ontspannen, al experimenterend aanleren: ècht oefenen, gewoon 100 vogels tekenen, kijk maar wat er van komt, is een stuk leuker dan per se een duif willen maken. En een rechte lijn knippen kun je oefenen als je een moederdagcadeau aan het maken bent, maar je kunt ook gewoon een vel papier verknippen en kijken wat je met de stukken kunt doen. Cool: rechte en gegolfde reepjes…

Jamaar, een mooi resultaat is toch ook belangrijk? Is dat zo? Soms wel hè: als ik een jurk voor mezelf maak is het wel fijn als hij past en er een beetje OK uit ziet. Dat is weer die vaardigheid, als je die eenmaal hebt kun je die toepassen. Maar je kunt je voorstellen dat het enerzijds motiveert om de vaardigheid te leren als je daarmee eenvoudig iets cools kunt maken, maar dat het anderzijds bijzonder frustrerend is om een vaardigheid die je ècht nog niet beheerst nodig te hebben voor iets dat je wilt maken. Dus gaat het om het resultaat, kies dan een project dat aansluit bij de vaardigheden. En is het belangrijk dat het resultaat “volgens het boekje” is? Nee toch? Je wilt een persoonlijk resultaat. Net als er aan mijn jurk vast nog wel iets beter kan, maar ik heb ‘m wel lekker helemaal zelf gemaakt.

Ken je het tv-programma van Jill? Je kunt er vanalles van vinden (en dat doe ik ook, ik zou het niet meteen aanraden) maar wat er sterk aan is, is dat Jill meisjes leert om met beperkte vaardigheden aantrekkelijke resultaten te bereiken.

Conclusie

Conclusie: niet elke knutsel is creatief, en je hebt wat te kiezen als je een kind wilt laten knutselen. Dus bedenk even wat je belangrijk vindt op dat moment:

• creatief bezig zijn: ideeën verzinnen, uitproberen, expressie
• vaardigheid leren: oefenen, nadoen, uitproberen
• een mooi eindresultaat: een cadeau, een presentatie

Volgende blog: aan de slag! Een stappenplan voor een knutselactiviteit.