Als gebruiker van creativiteitstechnieken en werkvormen voor de minder creatieve onderdelen van een workshop verzamel je al snel een variëteit aan methodes. Je leest een boek, blog of COCD-creativitip, je maakt een aardige workshop mee en hóp, daar heb je weer wat tools voor in je gereedschapskist. Die raakt al snel vol en als je niet oppast wordt het een rommeltje. Reuze creatief, maar ook wat onhandig. Tijd voor wat ordening. Een paar suggesties:
- Op resultaat: ideeën verzinnen, besluitvorming, ideeën verbeteren, kennismaken enz.
- Op werkingsprincipe: provocatieve technieken, intuïtieve technieken, associatieve technieken enz.
- Op vorm: individueel vs. groep, gesproken vs. stil, werken met beelden, duur van de werkvorm enz.
- Op alfabet, datum, voorkeur enz.
Verschillende auteurs[1] hanteren elk hun eigen indeling, maar grofweg lijkt de meest gebruikte indeling te zijn: eerst op resultaat, en daarbinnen een onderverdeling op basis van vorm en/of werkingsprincipe, daarbinnen bijvoorbeeld weer op alfabet. Heel praktisch is de tabel die Wichert van Engelen geeft: de werkvormen zijn ingedeeld op resultaat, met daarnaast per werkvorm informatie over waarvoor die (ook) geschikt is en wat voor soort techniek het is (vorm/werkingsprincipe). Dirkse-Hulscher en Talen geven de werkvormen weer in een mooi overzicht van twaalf categorieën, met per categorie tien vormen. Maar ze geven daarnaast ook een indeling op rol van de gebruiker: voor een gastspreker adviseren ze bijvoorbeeld de werkvormen “op rij”, “buzzen” en “verhaal”. Zo brengen ze je op ideeën, zonder dat je zelf het hele boek hoeft te kennen. Tassouls boek is minder gestructureerd en meer bedoeld om te leren over faciliteren dan om snel wat werkvormen te vinden, maar legt goed de werkingsprincipes uit: heel bruikbaar als je op zoek bent naar een krachtig nieuw werkingsprincipe.
Zelf stond ik onlangs met mijn mond vol tanden omdat mijn gereedschapskist weer eens een rommeltje was. Lastig om dan uit te leggen wat je meebrengt! Intussen heb ik weer wat ordening aangebracht. Vergeleken met de boeken die ik bekeek had ik andere categorieën: sommige uit de boeken gebruik ik nooit, en ik gebruik er ook die niet in die boeken staan en soms heb ik categorieën gesplitst. Afijn, mijn persoonlijke indeling:
| Doel | Waarvoor? | Voorbeeld |
| Kennismaking | Om elkaar aan het begin van een bijeenkomst (een beetje) te leren kennen | Sleutelbos, Wie is je vader, wie is je moeder |
| Opwarmen | Om de “creativiteitsspieren” op te warmen | Idea-killer brainstorm, Associatiememory |
| Energizers | Om het energieniveau op te krikken | Klap doorgeven, Gordiaanse knoop |
| Peilen | Om te weten wat er leeft en/of hoe de stemming is | Stoplicht, Salking stick |
| Inventariseren | Om te verzamelen wat er al is (aan ideeën/kennis/meningen) | (Groeps-) mindmap, Wereldcafé |
| Bedenken | Om meer/nieuwe ideeën te verzinnen ( deze categorie is onderverdeeld in inventariserend, gestructureerd, associatief, provocatief, confrontatief en intuïtief, volgens de indeling van Tassoul (Tassoul, 2009)) | Absurd questions, Superhelden |
| Verbeteren | Om bestaande ideeën te verbeteren | Scamper, Advocaat van de duivel |
| Selecteren en prioriteren | Om in een stapel ideeën/concepten ordening aan te brengen en een selectie te maken | Tijdlijn, Haalbaar&Wow! (Engelen, 2010) |
| Woorden of beelden vinden | Om een vorm te vinden om moeilijk uit te drukken begrippen of vage concepten of gevoelens te communiceren | Auto-metafoor, Kaart kiezen |
| Besluitvorming | Om met een groep beslissingen te nemen | Consent, Stemmen |
| Tot slot | Om een bijeenkomst af te sluiten en een goede start te maken met het vervolgproces | Evaluatie in drie woorden, kaart aan jezelf schrijven |
Zoals elke indeling kent ook deze zijn beperkingen, “tot slot” zou je bijvoorbeeld nog verder kunnen uitsplitsen, opwarmers en energizers lijken vaak op elkaar enzovoorts. Maar hé, ik kan alles weer terugvinden, daar ging het om! Succes met het opruimen van jouw gereedschapskist 😉