Begin mei. Dodenherdenking, wat een goede toespraak van onze koning. Bevrijdingsdag, 75 jaar na de oorlog. Een tijd voor bezinning.

Maar ook: begin mei. Meivakantie. Het aantal COVID-besmettingen daalt. De basisscholen gaan over een week gedeeltelijk open. Mensen gaan soepeler om met de maatregelen, als dat maar goed gaat. Een rare tijd, een tijd voor bezinning.

Ja, er zijn overeenkomsten. Gelukkig ook grote verschillen. Maar ook deze crisis gaat, met zijn nasleep, lang duren en grote gevolgen hebben. Hopelijk uiteindelijk positief. Maar het is goed te blijven nadenken over hoe het gaat en over hoe we willen dat het gaat, zie ook mijn brief aan mijnheer Rutte van vorige week. En voor die bezinning heb ik wat leestips.

Invloed

Robert Cialdini schreef het boek “Invloed, de zes geheimen van het overtuigen” (Influence, the Psychology of Persuasion) om te laten zien hoe je brein wordt beïnvloed, of je nu wilt of niet. Die kennis kun je gebruiken om anderen te overtuigen, maar het is vooral geschreven om jezelf te kunnen realiseren wat er gebeurt. Wat erg leuk is aan het boek is de herkenbaarheid van de voorbeelden die Cialdini beschrijft.

Waarom het nú interessant is om te lezen: het zet je In eerste instantie aan het denken over acties in winkels en zo, maar je kunt het ook betrekken op dingen als de overheidscommunicatie over COVID-19 (heeft die voldoende invloed of zou er meer mogelijk zijn?) of de impact van uitspraken van Trump.

Ons feilbare denken

Daniel Kahneman is een gelauwerd onderzoeker, inclusief Nobelprijs, naar de werking van het menselijke brein. In dit boek vertelt hij over wat hij systeem 1 en systeem 2 noemt: het snelle en intuïtieve denken en het rationele, maar moeizame denken. (De Engelse titel is dan ook “Thinking, Fast and Slow”.)

Blijken we dus lang niet zo rationeel als we denken. Deels komt dat overeen met wat Cialdini beschrijft in Invloed, maar waar Cialdini het heeft over de mechanismen van buiten af, waardoor we beïnvloed worden, vertelt Kahneman over wat zich in ons brein afspeelt. Als je wilt weten hoe het komt dat we denken heel rationeel te handelen maar in de praktijk allerlei aannames en sluiproutes blijken te gebruiken, lees dit boek.

Waarom nu? Ik denk dat het goed is je juist nu bewust te zijn van hoe beïnvloedbaar we zijn en hoe makkelijk we domme dingen doen. Een beetje tegengas geven kan, en dit boek helpt je daarbij.

Verloren land

Deze heb ik nog niet gelezen, maar staat hoog op mijn lijstje. Ece Temelkuran laat in “Verloren land, de zeven stappen van democratie naar dictatuur” (How to Lose a Country: The 7 Steps from Democracy to Dictatorship) zien hoe landen die opschuiven van open democratie naar dictatuur, vergelijkbare patronen volgen.

Dit boek is actueel omdat in sommige landen de leiders onder het mom van “crisis bestrijden vraagt om een sterke hand van de overheid” meer macht naar zich toe trekken. Dat is beangstigend. Maar ook in Nederland moeten we waar mogelijk voorkomen dat maatregelen die we nemen in deze crisistijd de privacy schenden of vrijheid beperken.

De meeste mensen deugen

Een hoopvol boek, ook iets wat fijn is, zeker tegenover het boek van Temelkuran. Rutger Bregman laat zien dat de meeste mensen van nature geneigd zijn het goede te doen. Ons soms zwartgallige wereldbeeld wordt vertekend doordat juist de uitzonderingen opvallen: wanneer de mensen dus slechte dingen doen. Je kunt kritiek op het boek hebben, terecht, zoals in dit stuk: De meeste mensen deugen (maar dat doet er niet toe). Maar er zit genoeg waardevols in het boek om het hoe dan ook te lezen.

Het is een populair boek, dus er is vast iemand van wie je het kunt lenen. Het is leesbaar geschreven. En waarom nu? Het pleit voor vertrouwen in anderen. Dat kunnen we nu wel gebruiken lijkt me. En het is fijn om argumenten te hebben tegen zwartkijkers, ook iets wat in deze tijd bruikbaar kan zijn. Bezinning, op waaróm we doen wat we doen.

Alice in Wonderland

De totale ontsnapping uit de rationele werkelijkheid, geschreven door Lewis Caroll. Geschikt voor kinderen maar de totale kolder blijkt meer lagen te bezitten dan je op het eerste gezicht denkt.

Waarom nu? Zou je zelf nu niet naar een andere wereld willen?

PS Alice in Wonderland is gratis te downloaden als ebook via Project Gutenberg. Verloren land lenen leden van de bibliotheek hier als ebook, en Ons feilbare denken hier.

PS2 De afbeelding van Alice: Illustration from The Nursery “Alice”, containing twenty coloured enlargements from Tenniel’s illustrations to “Alice’s Adventures in Wonderland,” with text adapted to nursery readers by Lewis Carroll. (London: Macmillan and Co. 1890) (Taken from British Library item Cup.410.g.74) via Wikimedia Commons