Ik zou willen dat ik dit stukje “een reader samenstellen, zo doe je dat!” kon noemen: ik wil namelijk heel graag weten hoe je een reader samenstelt. Maar ik heb nog niemand gevonden die me advies kan geven, tenminste niet inhoudelijk of didactisch. Dus loop ik er nu zelf op te puzzelen. Ik deel met je wat ik weet en wat me slim lijkt, misschien heb je tips voor me én misschien heb je er zelf wat aan.

Copyright

Om maar meteen de koe bij de horens te vatten: je mag natuurlijk niet zomaar andermans werk verspreiden. Maar in het onderwijs zijn afspraken gemaakt met auteursrechtenorganisaties. Die komen er heel kort samengevat op neer dat je voor je eigen studenten delen uit bestaande boeken of bronnen mag kopiëren, mits het niet te veel per bron is. (Dat laatste lijkt me logisch: die mensen moeten ook hun geld verdienen, gun ze dat!) Wil je meer dan wat is afgesproken dan moet je daar toestemming voor vragen.

De regels per onderwijssoort en per “informatiedrager” vind je hier.

Waarom een reader?

In mijn geval: ik kan geen boek vinden dat past bij wat ik mijn studenten wil leren. Ik heb voor het onderwerp “cognitieve ergonomie” straks drie lessen tot mijn beschikking, de studenten moeten er in totaal een ruime week aan besteden. Bestaande boeken zijn óf te uitvoerig, óf te theoretisch, óf allebei. Of ze zijn bijvoorbeeld alleen gericht op user interfaces in de ICT.

Wat ik mijn studenten gun is informatie die ze snel kunnen toepassen, met precies genoeg achtergrond om te weten waarom ze die ontwerpregels moeten gebruiken.

Andere redenen dat je een reader zou willen:

• De informatie die je wilt gebruiken is verspreid over drie dure boeken
• Je kunt maatwerk leveren, dus als je bij de theorie ook een project hebt kun je de reader aanpassen aan dat project
• Actualiteit: sommige boeken zijn goed, maar missen de laatste inzichten, daarnaast kun je in een reader ook actuele trends opnemen (bijvoorbeeld in de vorm van krantenartikelen)

Waarom geen reader?

Gedoe. Een reader samenstellen is een hoop werk. Ja, je kunt wat kopietjes maken met een nietje erdoor, maar wat je niet wilt is dat studenten in verwarring raken doordat je informatie uit verschillende bronnen combineert. Ook wil je zorgen dat ze de informatie kunnen plaatsen. Dus hij moet aansluiten bij de rest van je onderwijs (je lessen, een project, een tentamen). En het is fijn als je ook de duiding bijlevert, dat je bijvoorbeeld opschrijft hoe de informatie zich tot elkaar verhoudt.

Als je één duidelijk boek vindt is dat dus altijd makkelijker.

Hoe ik denk dat je een reader maakt:

Stap 1: doel bepalen

Ik heb een doel voor mijn serie lessen, maar daarnaast moet ik ook bedenken wat ik met die reader wil bereiken. Mogelijke doelen zijn bijvoorbeeld:

• voorbeelden en cases bij de theorie
• praktijkinformatie voor bij een project
• theorie over de hoofdonderwerpen
• achtergrondinformatie bij de lessen
• informatie die de studenten kunnen gebruiken bij studieopdrachten

In mijn geval: ik wil ze een samenvatting geven van de theorie, en vooral handvatten voor het toepassen van cognitieve ergonomie in de ontwerppraktijk.

Stap 2: de opzet maken

Deze stap klinkt logisch, maar ik verwacht dat de opzet die ik in het begin bedenk later nog op de schop moet, onder invloed van de artikelen die ik ga gebruiken. Waarom dan toch vooraf een opzet maken? Zodat ik gericht de informatie kan verzamelen die ik nodig heb.

Ik ben zelfs van plan alvast een samenvatting te schrijven, als inhoudelijke leidraad. Dat helpt me om het verband tussen de onderdelen helder te krijgen. Ik denk niet dat ik de samenvatting zelf gebruik, maar misschien ook wel, als een soort inleiding. Maar wat ik zeker kan gebruiken zijn delen van de samenvatting die verbanden verhelderen, voor tussen de artikelen van de reader.

Stap 3: materiaal verzamelen

Nu is het zaak dát materiaal te verzamelen dat de informatie bevat die ik mijn studenten wil geven. Daarbij zijn drie dingen van belang:

• De boodschap moet helder zijn, los van de oorspronkelijke context. Bij een artikel uit een tijdschrift is dat meestal wel zo, maar met een deel van een hoofdstuk uit een boek moet ik goed controleren of het begrijpelijk is zonder de hoofdstukken ervoor. Het kan nodig zijn wat begrippen te verhelderen.
• De informatie van de verschillende delen mag elkaar niet tegenspreken. Tenzij ik wil laten zien dat er verschillende visies mogelijk zijn. Het is voor studenten erg verwarrend als delen van de lesstof een andere versie geven van dezelfde informatie: wat is nou waar en wat niet? Ik hoef mijn studenten niet te pamperen, maar het werkt beter als ze één versie goed snappen en daarna leren dat er nog een tweede of derde optie is.
• Ik moet goed “knippen”: goed bepalen welke informatie ik wel en niet overneem. Niet teveel, omdat ik dan ook bijzaken overneem, en niet te weinig, omdat dan de informatie niet goed te snappen is.

Plus de copyrightregels natuurlijk. Die voor tekst zijn in het HBO volgens mij erg redelijk, ik verwacht eerder in de knel te komen met het aantal afbeeldingen.

Stap 4: reader samenstellen

Opstapelen, nietje erdoor, klaar. Dit gaat allemaal digitaal hè, dus hier zit het netjes scannen en op een A4-bladzijde zetten. En zorgvuldig de volgorde bepalen, geholpen door de vooraf gemaakte opzet. En even wachten nog met dat nietje!

Stap 5: (tussen-)teksten schrijven

Alleen een stapel artikelen is voor studenten vaak niet duidelijk. Dus ben ik van plan de boel aan elkaar te praten, zodat de rode draad helder is.

Daarnaast ben ik wel zo eigenwijs dat ik een eigen visie op de stof heb. Dus ik zal waarschijnlijk zelf ook nog wat eigen tekst toevoegen. Kleine aanvullingen op artikelen, schemaatjes om wat overzicht te bieden, dat soort dingen.

Vanuit didactisch oogpunt is het ook goed om vragen toe te voegen, zodat de studenten bij zichzelf kunnen controleren of ze de stof begrepen hebben: dat helpt bij het leren. Zie ook Mijn ideale studieboek.

Stap 6: de belangrijke details

Had ik al iets gezegd over bronvermeldingen? Die moeten er natuurlijk in, netjes op de manier die we onze studenten ook leren. Verder nog bladzijdenummers, een inhoudsopgave, kaft, dat soort dingen. En dat studenten de reader niet mogen verspreiden, dat is ook een copyright-regel.

Stap 7: nu mag het nietje erdoor

Klaar. Omzetten naar pdf als het dat nog niet was, en zorgen dat de studenten hem krijgen!

Wat denk je, gaat dit werken zo? Of heb je nog tips voor me?