Een vraagstuk waar ideeën voor worden gezocht is zelden een simpele, korte vraag. Daarom schreef ik eerder al over het verhelderen en scherp formuleren van vragen (bij de werkvormen vind je een overzicht). Dat waren vooral methodes gebaseerd op taal, en logisch denkwerk. Maar ik heb niet geschreven over zo ongeveer het krachtigste instrument dat je kunt gebruiken: het grafisch weergeven van je probleem. Dat maak ik vandaag goed!

Een vraagstuk grafisch weergeven leent zich uitstekend voor vage toestanden: bijvoorbeeld situaties waarbij je voelt dat er een probleem is, maar je hebt geen idee wat nou oorzaak is en wat gevolg. Tijd voor wat helderheid! Tekenen dus. Ook als je geen tekentalent bent werkt dit, het gaat niet om mooi.

Het is een hele lap tekst geworden, ik zal proberen er ook eens een getekende versie van te maken 🙂

Hoe werkt het?

Je gaat eerst de onderdelen van het probleem verzamelen. Dan ga je ze ten opzichte van elkaar plaatsen. Al stoeiend zul je dan ontdekken dat je meer of minder onderdelen nodig hebt, en zal het probleem helderder worden. Soms is het dan nog maar een kleine stap naar de oplossing, soms is een helder vraagstuk nog maar het begin, maar ook dan is het heel belangrijk om het probleem duidelijk te formuleren.

Je kunt aan de slag op losse papiertjes of post-its, of op een whiteboard, flip-over enzovoorts: kies wat je bij de hand hebt en wat voor jou handig is. Zorg in elk geval dat je de ruimte hebt. Teken liefst met dikke stift, dat is goed zichtbaar en voorkomt dat je gaat priegelen.

Stap 1: inventariseren

Eerst inventariseer je: wie, wat, waar, wanneer, waarom en hoe. Teken daarvoor alle elementen los, verbanden leggen kan later. Het hoeft niet netjes, reken er maar op dat het eerst een rommeltje wordt. Een nette (presentatie-)tekening maken doe je aan het einde.

• Wie zijn de betrokkenen? Wat zijn hun belangen, wat willen ze? Teken ze maar. Een stokjespoppetje is genoeg hoor. Wel is het handig als je zorgt dat ze van elkaar verschillen, dus geef ze elk een andere kleur, of geef ze een accessoire mee: een bril, een koffertje, een hark: als het jou maar helpt te zien wie wie is. Hun belangen kun je er ook bij tekenen, bijvoorbeeld in een tekstwolkje.
• Waar speelt alles zich af? Als dat relevant is, teken je dat ook, bijvoorbeeld op een schematische kaart of door lijntjes met afstanden te tekenen.
• Wanneer? Welke rol speelt de tijd bij het vraagstuk? Bijvoorbeeld: voor het ontstaan van het probleem, en nu het probleem er is. Of bij een ontwikkeling die nu gaande is, en die in de toekomst tot problemen gaat leiden. Of bij een deadline. Tijd kun je bijvoorbeeld goed weergeven met een tijdbalk, of met een voor/na tekening.
• Waarom is er een probleem? Als dat al helemaal helder was dan was er geen probleem misschien, maar er is vast wel wat over te zeggen. Dus som ze maar op, die oorzaken. Pijlen zijn hier handig voor, ook omdat soms het één tot het ander leidt. Nog steeds: gewoon inventariseren hè, meer hoeft nog niet.
• En dan nu: wat is het probleem? Heb je het al redelijk helder, dan maak je er een mooie tekening van. Is het allemaal nog vaag, dan maak je er een donderwolk van, of een black box, een kink in de kabel, zoiets.

En de vraag “hoe?” dan? Nou, die kun je op verschillende manieren gebruiken. Ik zou je aanraden hem in elk geval te gebruiken voor de randvoorwaarden van je oplossing: hoe zou je het probleem kunnen oplossen? Wat heb je daarvoor ter beschikking, en wat niet? Teken maar een bergje geld!

Stap 2: puzzelen

Nu ga je de verzamelde onderdelen met elkaar in verband brengen. Werk je met losse papiertjes, dan kun je gaan schuiven. Werk je op een groot bord of vel, begin dan aan een nieuwe tekening. Je kunt, als je op een groot vel begonnen bent maar bij nader inzien toch graag wilt schuiven, natuurlijk ook je tekening in stukken knippen en ze op tafel leggen hè!

Waarschijnlijk ga je pijlen toevoegen, en verbindingslijntjes, stippellijntjes, cirkels om onderdelen: prima! In een later stadium moet je dan misschien even controleren of bijvoorbeeld pijlen overal hetzelfde betekenen, of dat je verschillende pijlen nodig hebt voor bijvoorbeeld oorzaak en gevolg en voor beïnvloeding.

Al tekenend en schuivend merk je meteen of het klopt wat je maakt. Klopt het helemaal of helemaal niet, dan is het helder. Klopt het zo ongeveer, dan moet je soms een onderdeel toevoegen of aanpassen. En soms merk je dat je een onderdeel helemaal niet nodig hebt om het probleem te beschrijven. Hoe minder onderdelen je nodig hebt hoe fijner, dus wat je niet gebruikt laat je lekker weg.

Weet je het even niet, werk dan verder aan een ander stuk van de “puzzel”, of laat het even liggen.

Stap 3: vastleggen

Ben je er uit? Leg je probleem dan vast. Maak een foto van je bord of tafel vol losse briefjes, maak een nettere tekening zonder doorgekraste dingen. Moet je het probleem presenteren, dan zou je een computerprogramma kunnen gebruiken om het er strak uit te laten zien, hoewel ik persoonlijk een handgetekende afbeelding vaak duidelijker vind, ook al is hij niet perfect qua compositie.

Soms is het handig of nodig om het probleem ook in tekst te vatten. Daar is je tekening dan een hulpmiddel bij.

Als je je tekening vastlegt is het niet ongewoon dat je er nog eens goed naar kijkt en bedenkt dat er iets moet worden aangepast. Dan doe je stap 2 nog eens dunnetjes over, net zolang tot je tevreden bent met het resultaat.

Voorbeeld

Meestal werk ik de tekeningen niet zo mooi of zo ver uit, dat is geen doel op zich als ze hun nut bewezen hebben. Dus dit is een ouwetje, met ingescande en in photoshop ingekleurde tekeningen. Mijn diensten uit de begintijd (toen bracht ik ook zelf ideeën in, nou, dat doe ik allang niet meer) (officieel dan):

 

Leestip: Dan Roam’s boeken over de achterkant van het servet / the back of the napkin zijn geweldig als je wilt leren om véél informatie in goed “leesbare” tekeningen te verwerken.