Het is weer zover, dacht ik toen ik het Volkskrant Magazine van deze week las. Creativiteit en design werden als min of meer hetzelfde gezien, en er werd weer eens geroepen dat onderzoek heeft uitgewezen dat brainstormen niet werkt. Dat vroeg om een stukje. Om met het kortste antwoord te beginnen:

Creativiteit is niet hetzelfde als design, of als kunst. Dus ook met twee linkerhanden kun je creatief zijn.

En dat brainstormen dan? Dat antwoord is langer, zoals ook al uit het magazine bleek overigens. Maar nog niet iedereen kent het antwoord, dus schrijf ik er maar weer eens over.

Scoren met een provocatie of met tien tips

Waar komt de verwarring vandaan? Voor een heel groot deel van journalisten, bloggers en onderzoekers die willen scoren. “Tien tips voor meer creativiteit” of “Weg met de brainstorm!” scoren als titel nou eenmaal beter dan “Een genuanceerd verhaal over creativiteitstechnieken”. Dus wat krijg je dan? Dat de voordelen of de nadelen worden uitvergroot, en dat de boel wordt versimpeld. Voeg daaraan toe dat de voorstanders en de tegenstanders elk iets anders bedoelen met brainstormen en de verwarring is compleet!

Appels en peren: wat bedoel je met brainstormen?

In de jaren ’50 ontstond op reclamebureaus de brainstormsessie. Iedereen riep zijn ideeën door elkaar heen, alles werd opgeschreven en tadaa: briljante reclamecampagnes. (Denk aan taferelen uit “Mad Men”.) Deze manier van brainstormen heeft vast voordelen (het is bijvoorbeeld reuzegezellig), maar van deze manier is ook uitvoerig aangetoond dat het slechter werkt dan individueel ideeën verzinnen.

Tegenwoordig wordt de term brainstormen breder opgevat, namelijk voor alle groepsgewijze creativiteitssessies. En daarvan is dan weer aangetoond dat ze kunnen helpen bij het genereren van nieuwe ideeën. (En ja, ik zeg “kunnen helpen” omdat het er maar net van afhangt wat je doet, wie er zijn en wat voor ideeën je zoekt.)

De nadelen van brainstormen

Wat is er mis met brainstormen?

• Denkprocessen worden onderbroken. Voor goede ideeën moet je vaak wat denkstappen maken, dat lukt je niet als je denken wordt onderbroken doordat iemand een idee roept. Zeker voor introverte mensen is een “door elkaar roep”-sessie enorm vervelend. Oplossing: werkvormen waarbij mensen niet roepen maar schrijven.
• De baas is de baas. In een hiërarchische groep kun je niet teveel verwachten van de deelnemers, omdat ze bang zijn voor hun baas. Het idee van de baas zal worden toegejuicht. Met een beetje pech zal de baas zijn mening over elk nieuw idee meteen  spuien, waardoor deelnemers het wel laten om iets te opperen. Oplossing: “anonieme” werkvormen en een strenge facilitator.
• Diepgang ontbreekt. Het niveau van de uitkomsten van een groepsgewijs proces wordt bepaald door het laagste niveau in de groep. Ofwel: de deskundigen passen zich aan aan de mensen zonder enige kennis, in plaats van andersom. Oplossing: goed voorbereid de brainstorm in, en een ingewikkeld probleem opdelen in kleinere stukken.

Brainstormen is duidelijk niet in alle gevallen de beste manier om bruikbare nieuwe ideeën te krijgen. Waarom er toch aan beginnen?

De voordelen van brainstormen

Toch kan het wel degelijk wat moois opleveren:

Kruisbestuiving

Veel ideeën ontstaan uit een combinatie van ideeën. Hoe meer informatie je verzamelt, hoe groter de kans op zo’n vruchtbare combi. Daarom heeft het veel zin om je door andermans denkbeelden te laten inspireren. (Dat is ook de reden dat in steden meer innovatie plaatsvindt dan op het platteland: meer ideeën bij elkaar. Internet zal dit ongetwijfeld beïnvloeden, maar daarmee blijf je deels in je eigen “bubble”, terwijl je in een stad grote kans loopt ook buiten je eigen buurtje te komen.)

Hiervoor nodig: een diverse groep mensen, en genoeg tijd om je in elkaars ideeën te verdiepen.

Speelruimte

Door de setting van een brainstormsessie, met bijvoorbeeld spelregels die stimuleren om nieuwe dingen te bedenken, ervaren deelnemers ruimte om “gekke” ideeën toch te opperen. Niet elk vreemd idee is de moeite waard, maar in een groep die iets nieuws al snel “raar” vindt kan het helpen om expliciet af te spreken dat dat even niet geldt. Dat niets te gek is. (Denk aan juf Ank: “Dat vinden wij niet raar, dat vinden wij alleen maar héél bijzonder.”)

Hiervoor nodig: spelregels en iemand die ze bewaakt. Geoefende creatievelingen hebben dit niet nodig.

Aandacht voor innovatie

In de routine van alledag is even stilstaan en ruimte maken voor dingen die niet meteen iets opbrengen vaak lastig, “het komt er maar niet van.” Als je afspreekt om er wel tijd voor te maken is dat heel waardevol.

Hiervoor nodig: goede wil en goede afspraken.

Creativiteitstechnieken zorgen voor meer en andere ideeën

Tijdens een brainstormsessie worden technieken gebruikt om je op een andere manier tegen een vraag aan te laten kijken, of om ideeën te bedenken, of slim te kiezen. Zonder deze technieken kan het ook hoor, maar zeker als een groep vastzit en niet tot nieuwe inzichten komt kan het helpen om eens zo’n werkvorm in te zetten.

Hiervoor nodig: kennis van werkvormen of een goede handleiding, werkvormen.

Bakken vol ideeën verzameld

Doordat je tijdens een creativiteitssessie ideeën opschrijft, heb je aan het einde een enorme lading ideeën bij elkaar, die anders misschien wel her en der zouden zijn ontstaan, maar nooit het licht zouden hebben gezien. Niet alles is natuurlijk bruikbaar, maar ze bij elkaar zien is allicht waardevol en inspirerend.

Hiervoor nodig: zorg dat je ideeën opschrijft of laat opschrijven, en als het even kan: nummer flappen en stapels post-it’s zodat je nog kunt terughalen wat de volgorde is.

Is brainstormen zaligmakend? Zeker niet. Maar helpt het? Vaak wel! En naast dat je er makkelijker, meer of betere ideeën door kunt krijgen zijn er nog wat voordelen.

De andere redenen om wel te brainstormen

Niet geheel onbelangrijke nevenopbrengsten van groepsgewijze creativiteitssessies:

• Draagvlak. Door het groepsproces worden de ideeën meer van de groep. Ieder mag input leveren, samen bekijk je wat het beste is. Dat vergroot het draagvlak. Dit kan zelfs als de ideeën vooraf bedacht zijn. Want dat kan ook hè, gewoon eerst nadenken en dan ideeën uitwisselen! Hiervoor nodig: een helder proces, waarin ieders input gewaardeerd wordt en kritische geesten de ruimte krijgen ideeën te verbeteren.
• Teambuilding en groepscultuur. Zo’n sessie doet ook iets met het team. Je leert elkaar op een andere manier kennen en waarderen. Ook werkt de sfeer vaak door nadat de sessie is afgelopen, waardoor er meer ruimte is voor creativiteit. Hiervoor nodig: een externe facilitator die je uit je “sleur” kan halen.
• Plezier en energie. Nog zo’n mooie bijvangst: het is echt superleuk om te doen. Er wordt altijd veel gelachen. Hiervoor nodig: een goed opgebouwde sessie met positieve manieren van kiezen.

Succes bij het maken van een afgewogen keuze 😉