De hoogste tijd voor wat gedachten over de rol van tijd in het creatieve proces 🙂 Wil je tijd besparen? De conclusie zal luiden: neem de tijd voor het bedenken van nieuwe ideeën.

Vijf fasen in het creatieve proces

Eerst wat achtergrondinfo: het weliswaar wat oudere (1926) maar zeer verhelderende model van Graham Wallas onderscheidt vijf fasen in het creatieve proces (citaat van Wikipedia):

1. preparation (preparatory work on a problem that focuses the individual’s mind on the problem and explores the problem’s dimensions),
2. incubation (where the problem is internalized into the unconscious mind and nothing appears externally to be happening),
3. intimation (the creative person gets a “feeling” that a solution is on its way),
4. illumination or insight (where the creative idea bursts forth from its preconscious processing into conscious awareness);
5. verification (where the idea is consciously verified, elaborated, and then applied).

Vaak wordt 3 als een subfase gezien, en heb je dus vier fasen: preparatie, incubatie, illuminatie en verificatie. Deze fasen moeten allemaal doorlopen worden voordat een idee bruikbaar is, maar het is geen stappenplan: het is een beschrijving van processen die plaatsvinden, soms gelijktijdig, soms overlappend, afwisselend enzovoorts.

Alles kost tijd

En nu de tijd:

1. In de preparatiefase wordt de basis gelegd. Dat kost tijd, maar hoe beter de preparatiefase hoe hoger het niveau van de ideeën. (Vergelijk het met leren vioolspelen: kort oefenen betekent eenvoudige liedjes, lang oefenen maakt het mogelijk ook ingewikkelder stukken te spelen.) Moeten de ideeën uit een groep komen dan is het gezamenlijke niveau dat van de zwakste schakel: het is dus zinvol iedereen goed voor te (laten) bereiden. In de preparatiefase draait het om twee zaken:
   1. Kennis vergaren: wat is het probleem, wat speelt mee, wie is betrokken, wat is het budget, wat is al geprobeerd, waarom werkte dat niet, waarom is het eigenlijk een probleem enzovoorts. Wordt een specialist op het gebied van het probleem. Voorbeeld: je wilt een toetje maken, dan bedenk je wie er mee-eet (is daar iemand lactose-intolerant?), wat er in je koelkast staat, welke toetjes je al eens gemaakt hebt, enzovoorts.
   2. Verkennen: er is veel nuttige info die niet meteen met het probleem te maken heeft maar nodig zou kunnen zijn bij het oplossen. Denk aan vergelijkbare problemen en oplossingen in andere sectoren (biomimicry!), manieren om het probleemoplossen aan te pakken, informatie over gangbare technieken en materialen in de eigen sector enzovoorts. Bij het maken van een toetje gaat het dan om hoe de maaltijd er verder uitziet, welke soorten bereidingswijzen voor eten zijn er eigenlijk allemaal, hoe ziet de feestelijke afsluiting van een etentje eruit e.d..
2. De incubatiefase is onzichtbaar maar niet onbelangrijk: het probleem suddert op de achtergrond door terwijl je met andere dingen bezig bent. Dat is ook de reden dat veel ideeën ontstaan als je in slaap valt, sport, doucht enzovoorts. Die tijd moet je wel inbouwen! Dus als je volgende week woensdag een idee nodig hebt, bereid je z.s.m. voor, zodat je probleem goed kan inwerken. Dan kun je best in de loop van de week nog meer info verzamelen, maar als je pas dinsdagavond begint doe je jezelf tekort.
3. (De “intimatiefase” onstaat vanzelf, en je hoeft er niets mee te doen.)
4. De illuminatiefase is een flits, een inzicht, een lampje dat gaat branden, een kwartje dat valt. Aha! Dat gaat heel snel. Maar is ook snel weer weg, als je er niets mee doet. Bereid je dus voor! Met een notitieboekje in je nachtkastje, de notitiefunctie in je telefoon, een balpen voor een krabbel op je hand, maakt niet uit: leg vast dat idee. (Dat slaapt ook lekkerder: zo had ik zelf éérgisteren een goede ingeving, die ik niet opschreef, waardoor ik gísteren de hele dag heb gepiekerd wat het nou ook weer was. Ik weet het nog steeds niet. ’t Is sund, zoals ze in Brabant zeggen.)
5. En de verificatiefase: controleren, narekenen, afwegen, uitwerken, toepassen. Een goede verificatiefase kan je veel ellende besparen: producten die blijken te bestaan, vertalingen die iets heel anders betekenen dan je dacht, productietechnieken die bij nader inzien je product twee keer zo duur maken: allemaal te voorkomen. Als je weet dat de kosten voor het ontwikkelen van een product nog geen kwart zijn van de totale kosten t/m de marktintroductie dan weet je: ten halve gekeerd is nog altijd een stuk goedkoper dan ten hele gedwaald.

De tijd bij creativiteitstechnieken en brainstorms

Creativiteitstechnieken en brainstorms gaan vaak onder tijdsdruk. Werkt dat? Ja en nee. Ja, want het maakt iedereen bewust van de urgentie, houdt de focus scherp, zorgt dat er in korte tijd veel gedaan wordt. Maar ook: nee: kennis vergaren kost tijd, kennis internaliseren nog veel langer. Dus blanco aan een brainstorm beginnen is vaak een slecht plan. Bovendien is de incubatiefase ongrijpbaar en zullen veel ideeën dus (ruim) na de sessie komen. Jammer om die niet mee te nemen, maar dat is helaas wel gangbare praktijk. De verificatiefase wordt netjes na de brainstorm gepland, maar als daar uitkomt dat de ideeën onbruikbaar zijn wordt vaak niets met de andere resultaten gedaan. Terwijl het geen stappenplan is, veel logischer zou zijn om terug te gaan: zie de verificatiefase als een fase waarin extra kennis wordt opgedaan. En brainstorm dan opnieuw, laat de ideeën een poosje rusten, enzovoorts.

Ik broed al tijden op een idee voor “slow brainstorming”. Lijkt me zeer effectief, en uiteindelijk ook efficiënter dan het klinkt. Maar dat idee moet nog even sudderen!